Scholastyka

Scholastyka I
Tytuł	Z Bożej łaski królowa Polski i Czech, księżna Małopolski, Mazowsza etc.
Lata panowania	1643 - 1666
Poprzednik	Helena I
Następca	Wolisława Zjednoczycielka
Dynastia	Lubomelscy
Data urodzenia	1627
Data śmierci	11 października 1666
Ojciec	nieznany z imienia królewicz Bawarski
Matka	Helena Lubomelska
Dzieci	Wolisława Zjednoczycielka

Scholastyka I Lubomelska, obraz z epoki.

Scholastyka (ur. 1627 r., zm. 11 października 1666 r.) - królowa Polski od 1643 roku. Córka królowej Polski, Heleny Lubomelskiej.

Panowanie

Zakończenie wojny z Rusią

Scholastyka wstąpiła na tron w trakcie trwania niezwykle krwawej i zażartej wojny polsko-kijowskiej. Polska poniosła w jej trakcie ogromne straty, tak liczebne, jak i finansowe. Ponieważ młoda (w chwili przejęcia tronu miała zaledwie 16 lat) królowa nie była już tak prowojenne nastawiona, jak jej matka, więc postanowiła rozpocząć negocjacje. Te zakończyły się podpisaniem przez obie walczące strony pokoju w Krakowie, na mocy którego Polska otrzymała Kurlandię, Wołoszczyznę i Żmudź, a także wysoki trybut.

Niestabilna sytuacja

Po zakończeniu wojny Scholastyka musiała zająć się problemami wewnętrznymi Polski. W wyniku wyczerpania walkami zawiązały się magnackie spiski. Autokratyczna z natury królowa nie mogła przyjąć jednak ich żądań. Wkrótce jednak urodziła się jej córka i następczyni tronu - Wolisława. W 1644 r. król Bawarii Ferdynand wezwał Polskę - jego sprzymierzeńca - do wojny przeciwko Anglii, która spróbowała odzyskać niepodległość. Z powodu niestabilnej sytuacji wewnętrznej, ogromnego wyniszczenia armii i braku rekrutów, królowa, bardzo ceniąca sobie swoją silną władzę odmówiła, łamiąc wieloletnie przymierze.

Wkrótce na dwór dotarły informacje na temat życia ludności po wojnie. Wielu z żołnierzy przecież nie wróciło do domów, a ich rodziny harowały jak woły, by nadrobić brak rąk do pracy. Pojawiła się myśl, że korona niefrasobliwie szasta życiem ludzi. Królowa postanowiła więc zwolnić z poboru rodziny, które straciły bliskich.

W październiku, na Pomorzu Gdańskim, pod Tucholą wybuchł bunt szlachty. Wkrótce rebelianci opanowali miasto, lecz w ich stronę zmierzała już Armia Królewska, a także Czesi i Węgrzy. Z ich pomocą bunt został stłumiony.

W grudniu królowa, z racji odmienności kulturowej tego regionu, Scholastyka postanowiła stworzyć na ziemiach Wołoszczyzny nową marchię. Jej władcą został Mojsze I z dynastii Krzesimirowiców.

Na początku 1645, na wypadek buntu, królowa utworzyła armię najemników. Niedługo później do królestwa dotarła z Pomorza nowa innowacja - korki do butelek. Dzięki temu ceny wina dość znacznie urosły. Jednocześnie królowa przystąpiła do odbudowy całkowicie zniszczonej podczas wojny marynarki wojennej.

W lipcu królowa wyprosiła u papieża kanonizowanie polskiego świętego. Ustabilizowało to nieco sytuację w kraju.

W marcu na królewski dwór dotarła wieść, że obcokrajowcy śmieją się z naszej armii, w ich mniemaniu będącej tylko wielką zbieraniną motłochu. Ucierpiał na tym królewski prestiż. Wkrótce także przybyła do Scholastyki delegacja z ziemi tarnowskiej, skarżąca się na miejscowego szlachcica. Postanowiła go zdyscyplinować, co jednak nie przysporzyło jej miłości nobilitowanych.

W październiku delegacja polskich kupców doniosła Scholastyce o rozpoczynającym się kryzysie handlowym. Ponieważ dochody z opodatkowania handlu stanowiły wielki procent dochodów skarbca, królowa postanowiła załagodzić jego skutki.

Na początku stycznia 1647 r. Scholastyka przystąpiła do ostatecznego zawarcia unii realnej pomiędzy Polską i Czechami. Wykorzystała także armię, by stłumić buntownicze nastroje wśród Duńczyków.

W listopadzie 1648 r. do królowej przyszła delegacja dwóch szlacheckich rodów, znajdujących się w waśni. Scholastyka postanowiła wesprzeć w tej walce jeden z nich, co zaskutkowało wybuchem buntu drugiego, szybko jednak stłumionego.

W kwietniu 1649 r. w Czechach wybuchł bunt chłopski. Również i to powstanie udało się stłumić. W listopadzie zaś królowa wprowadziła kolejny etap reformy doktryny walki ofensywnej - propagandę chwalebnego oręża. Poprawiło to królewski prestiż.

Wojna lotaryńsko-holenderska

W sierpniu 1650 r. Lotaryngia wezwała Polskę do wojny przeciw Holandii, a także Pomorzu. Tym razem Scholastyka zgodziła się, lecz na ziemie pomorskie wkroczyła dopiero po przybyciu tam armii Lotaryngii w październiku. Sprzymierzeni pokonali Pomorzan w bitwie pod Kopanicą. Następnie Polacy oblegli pomorskie miasta. Opuścili tę wojnę w październiku 1651 r., zdobywając Radogoszcz i niewielki trybut.

Czasy powojenne

Po zwycięstwie armie powróciły do kraju, Scholastyka wysłała także do Radogoszczy urzędników w celu utworzenia aparatu administracyjnego. Po zawarciu pokoju na Morze Północne, w celu patrolowania szlaków handlowych, wypłynęła ponownie z Hamburga flota fregat.

Wkrótce też Sułtanat Anatolii, z powodu wspólnego wroga, jakim jest Kijów, przestaje uważać Polskę za swojego rywala.

Do Krakowa przybywa poseł margrabiego Wołoszczyzny, Mojsze I, z propozycją dynastycznego mariażu. Królowa wyraża zgodę, dzięki czemu dochodzi do ślubu tego władcy z księżniczką z rodu Lubomelskich.

W grudniu zmarł król Lotaryngii, Mikołaj I. Na tron wstąpił jego młody syn, Józef III Leopold. W celu zacieśnienia więzi między oboma krajami, Scholastyka zaproponowała mu narzeczoną z dynastii Lubomelskich, na co ten przystał.

W kwietniu 1652 r., z powodu groźby rewolty Pomorzan, królowa wysyła do Wołogoszczy jedną z królewskich armii pod dowództwem Wielisława Działyńskiego. W czerwcu zaś na królewski dwór przybywa posłaniec z odległej Bułgarii Nadwołżańskiej, ogłaszając, że od tej pory jego kraj i Polska są rywalami.

Polski aparat dyplomatyczny, w wyniku rozpoczęcia procesu integracji z Czechami, był mocno nadwyrężony. By poprawić jego efektywność, Scholastyka postanawia uchylić wprowadzony jeszcze przez króla Krystyna II Akt kwot produkcyjnych, a także Statut Monopoli króla Krystyna III. Dzięki temu urzędnicy królestwa są mnie obciążeni, lecz jednocześnie znacząco spada produkcja dóbr i dochody skarbca. Królowa zwalnia także mistrza szpiegów, Konrada Raczyńskiego, a na jego miejsce zatrudnia bardziej utalentowanego doradcy - handlarza Spytka Opuckiego.

Wreszcie w listopadzie 1652 r. w Radogoszczy wybucha powstanie Pomorzan. W celu zapewnienia zwycięstwa w tamtą stronę kieruje się też armia pod komendą Prendoty Leszczyńskiego. Wkrótce też wybucha wojna pomiędzy Rusią Kijowską, a Chanatem Krymskim. Tymczasem Polacy rozbijają pomorskich rebeliantów w bitwie pod Radogoszczą, co kończy ich bunt.

W grudniu ponownie przed królową staje delegacja, opowiadająca o losie rodzin, które w wyniku wojen straciły mężów, synów itd. Chcąc zapobiec niezadowoleniu Scholastyka postanawia zwolnić je z podatków.

W styczniu 1653 r. w Czechach postanowiono o ujednoliceniu umundurowania żołnierzy. Wkrótce też w ślad za nimi poszły także inne kraje. Spowodowało to wzrost zapotrzebowania na barwniki i tkaniny, co z kolei spowodowało wzrost ich ceny.

W marcu królowa postanawia rozpocząć królewską akcję wspierania budowy katedr, co skutkuje zwiększonym i dochodami z podatków, a także wzrostem skuteczności polskich misjonarzy i inkwizytorów. Powiększa ona także Kraków i buduje nowe katedry w Krakowie właśnie, a także w Hamburgu i Sandomierzu.

W kwietniu aparat urzędniczy zdołał stworzyć system administracyjny w Radogoszczy, lecz o wiele większy wpływ na sytuację w państwie miały inne wydarzenia. Po dekadzie planowania, zbierania funduszy, szantaży itp. szlachta, przy pomocy swoich znacznych wpływów i koneksji rodzinnych zdołała przejąć władzę nad krajem. Na zwołanym naprędce sejmie ogłoszono powstanie Rzeczpospolitej Polskiej (jej historię można przeczytać w osobnym tym artykule).

Po obaleniu Rzeczpospolitej

W 1657 r. Scholastyka przeprowadziła spisek, dzięki któremu udało się schwytać, osądzić a następnie stracić większość manatów w kraju. Republika szlachecka została obalona, przywrócona monarchię despotyczną. Spowodowało to znaczące zdestabilizowanie kraju. Taka podwójna, bardzo szybka zmiana systemu rządów w Polsce bardzo zaniepokoiła czeską szlachtę, która coraz bardziej zaczęła żądać niepodległości, zwłaszcza, że proces integracji obu królestw trwał. Królowa postanawia w tej sytuacji wesprzeć lojalistów złotem z własnego skarbca. Korzystając również z ukrócenia pasożytniczego panowania magnatów nad skarbem państwa, Scholastyka zwalnia naukowca Czcibora Szafrańca, na jego miejsce zatrudniając pochodzącą z Podlasia siostrę Salomeę Tarło, wybitną teolożkę.

Nowy ustrój spowodował silną centralizację rządów, co z kolei było przyczyną obniżenia dochodów z podatków i utrudnienia wprowadzania nowych technologii.

Antypolska koalicja

Odzyskanie przez królową pełni władzy i wewnętrzne wzmocnienie Polski wywołało reakcję na arenie międzynarodowej. Włochy i Ruś Kijowska postanowiły przełamać dzielące je lody i zakończyć okres rywalizacji. Te ponowne nawiązanie przyjaznych relacji uwieńczone zostało zawarciem wymierzonego w państwo Lubomelskich sojuszu. Jednocześnie Kijów przestał uważać za rywala Szwecję; stał się nim zaś polski sojusznik - Lotaryngia. Pomimo tego wszystkiego Scholastyka odmówiła złożonej przez Bawarczyków propozycji odnowienia sojuszu.

Wkrótce po całym państwie rozeszła się wieść o bardzo dużej wiedzy siostry Salomei Tarło - doradczyni królowej. Jej wiedza teologiczna zyskała jej dużą sławę, a jej zdanie miało duży wpływ na religijne dyskusje w państwie. Popularność wybitnej teolożki Scholastyka zdecydowała się wykorzystać, by poprawić sytuację wewnętrzną i wzmocnić swoją władzę.

Chcąc wzmocnić pozycję Polski w lubeckim węźle handlowym, królowa w kwietniu 1658 r. decyduje się na wybudowanie nowej flotylli fregat. Kilka miesięcy później na dwór w Krakowie dociera wieść, że Lotaryngia ponownie uderzyła na Niemców, ci jednak zdołali zyskać dla swojej sprawy Bawarię.

Rok 1658 okazał się wyjątkowo urodzajny, a powstałe po obaleniu Rzeczpospolitej możliwości dla przedsiębiorców zaskutkowały wyjątkowo dużymi dochodami w państwie. Scholastyka decyduje się nie skorzystać z tej okazji i nie zebrać większego podatku, zamiast tego zostawiając więcej pieniędzy w kieszeniach podatników. Skutkuje to (w dłuższej perspektywie) wzrostem dochodów podatkowych.

W sierpniu nowa flotylla fregat zostaje ukończona, a następnie wysłana na Morze Północne celem kontroli odbywającego się na jego wodach handlu z Ameryką.

W kwietniu 1660 r. Scholastyka, korzystając z nagromadzonych funduszy, finansuje budowę nowych kościołów w Szczytnie, Wiźnie, Tucholi, Słupsku i Cedyni. Ponadto udało się zrealizować, ustalony jeszcze przez szlachtę cel odbudowania rezerw ludzkich, co skutkuje spadkiem niepokojów i wzrostem dochodów z podatków. Nowym celem jest poprawa relacji z afrykańskim Imperium Mali. W tym celu do tego egzotycznego państwa wyrusza Borzysław Bieliński. Wkrótce jednak polscy kupcy informują królową, iż nie dają sobie rady z konkurencją. Monarchini decyduje się im pomóc, lecz nie zdaje się to na wiele. Nakazuje więc im zacisnąć pasa i przetrwać ten kryzys.

W marcu 1661 r. królowa osobiście wyrusza na pielgrzymkę do Rzymu, gdzie spotyka się z Ojcem Świętym; wyprasza również u niego wysłanie do Polski legata. Oba te wydarzenia skutkują poprawą prestiżu i reputacji Scholastyki. Wkrótce po jej powrocie do pałacu przybywa delegacja chłopów z Lubelszczyzny, narzekających na tyranię szlachciców. Do głosu doszła tu antypatia królowej względem możnowładztwa, wobec czego decyduje się ona ukarać szlachciców. Wieść o tym szybko się rozeszła i nastroje wśród herbowych pogorszyły się dość znacznie. Wkrótce ponadto Ruś Kijowska rozszerzyła antypolską koalicję, zawiązując alians z Niemcami.

W styczniu z Lotaryngii dotarły wieści o zakończeniu jej wojny z Niemcami niewielkim sukcesem. Inne wieści przybyły z Czech, lecz nie były one już aż tak optymistyczne: lojaliści marnotrawią dostarczane z Krakowa środki,a ich niekompetentne działania i korupcja grożą procesowi integracji. Scholastyka przykładnie ich karze - głowy najbardziej pogrążających autorytet królewski możnych zatknięto na murach Krakowa. Wkrótce na dwór przybywa również delegacja kupców, żądająca przywilejów kosztem szlachty. Królowa odmawia im, dzięki czemu nastroje możnowładztwa znacząco poprawiają się.

W styczniu 1661 r. udaje się dość znacznie poprawić relacje z Mali, dzięki czemu dalekosiężny cel korony zostaje osiągnięty. Nowym staje się podbój szwedzkiego Smalandu.

Przygotowania do III wojny bałtyckiej

W lutym 1663 r. wybuchła pomiędzy Pomorzem, a Niemcami III wojna bałtycka. Doprowadziła ona do rozłamu w antypolskiej koalicji - popierająca Niemców Ruś Kijowska znalazła się w stanie wojny ze sprzymierzonymi z Pomorzem Włochami. Wkrótce ponadto królowa wysłała do Lubusza inkwizycję celem nawrócenia tego miasta na katolicyzm; wprowadzona również zostaje nowinka wojskowa w dziedzinie budowy fortyfikacji, tzw. "strefy śmierci" - przestrzenie, które dzięki odpowiedniemu ustawieniu bastionów znajdują się pod stałym ogniem artyleryjskim. Z powodu szalejącej na zachodzie wojny Scholastyka postanawia rozbudować siły zbrojne o nowe regimenty piechoty i jazdy. Na wiosnę 1664 r. polskie wojska wymaszerowały w stronę zachodniej granicy. Postanowiła ona jednak zaczekać z interwencją aż do zakończenia się rozejmu pomiędzy jej sprzymierzeńcem, Lotaryngią, a Pomorzem i Holandią.

W październiku, w Tucholi, wybuchła epidemia. Scholastyka postanawia sięgnąć do swojego skarbca i spróbować powstrzymać rozprzestrzenianie się zarazy, a także by pomóc jej ofiarom.

W październiku 1665 r. rozejm Lotaryngii się zakończył i Scholastyka zdecydowała się na wypowiedzenie Pomorzu wojny, interweniując w III wojnę bałtycką (o działaniach wojennych można przeczytać w poświęconym wojnie artykule).

III wojna bałtycka

W marcu 1666 r. w Polsce zapanowała fala ogólnonarodowego patriotyzmu, dzięki czemu o wiele łatwiej można było wystawiać nowe regimenty ochotnicze, a także uzupełniać straty w szeregach jednostek dotychczas istniejących. Pomimo tego nastroje wśród ludności, a zwłaszcza wśród niezajmujących się handlem mieszczan uległy pogorszeniu. Powodem był niedostatek zboża, związany z koniecznością wyekwipowania armii. W związku z niedoborem kupcy wywindowali ceny na bardzo wysoki poziom. Korzystając ze swojej władzy, Scholastyka zmusza siłą handlarzy do obniżenia cen, co bardzo pogarsza ich zadowolenie.

W lipcu 1666 r. Ruś Kijowska zawarła w Wenecji pokój z Włochami, co znacząco utrudnia sytuację Polaków na froncie wojny. By umożliwić wsparcie walczących w Lombardii sił Salzburga i Czech, królowa prosi rządzącą Niemcami w imieniu króla Augustyna II radę regencyjną o prawo przemarszu. Otrzymuje na to zgodę.

W sierpniu 1667 r. w Gnieźnie wybucha powstanie protestanckich fanatyków, które wymusiło wycofanie jednej z armii z frontu. Wkrótce jednak polscy filozofie doszli do opracowania nowej teorii i ustroju państwowego - monarchii absolutnej.

Śmierć

Królowa Scholastyka zmarła z bliżej nieznanych przyczyn 3 października 1666 r. Władzę po niej przejęła jej jedyna córka, Wolisława. Nie wszyscy szlachcie się z tym jednak pogodzili - część z nich wystawiła swojego pretendenta - Tomasza Niesiołowskiego, pod wodzą którego wywołali bunt.