Kalifat Arabski

Kalifat Arabski - arabskie państwo założone przez dynastię Abbasydów, powstałe przed 867 rokiem.

Historia[]

Rządy Abbasydów[]

Pierwsze wzmianki o państwie rządzonym przez dynastię Abbasydów pochodzą z 867 roku, kiedy to zajmowało ono większość terenów Bliskiego Wschodu.

W II połowie IX w. na wschód od granic Kalifatu pojawiło się nowe, potężne państwo rządzone przez dynastie Saffaridów. Niedługo po tym fakcie zaczęło ono stanowić realne zagrożenie dla państwa Abbasydów.

W przeciągu następnych kilku dekad Abbasydzi znacznie powiększyli swój stan posiadania, podbijając większość półwyspu Arabskiego, oraz część wschodnich posiadłości Cesarstwa Bizantyńskiego. W wyniku tych podbojów, kalifat Abbasydów stał się największym państwem na świecie.

W II połowie X w. Abbasydzi kontynuowali swoją ekspansję podbijając, a następnie doszczętnie niszcząc Cesarstwo Bizantyńskie. Unicestwienie potężnego "bastionu chrześcijaństwa" wywołało panikę w Rzymie. W celu obrony chrześcijaństwa, a także w ramach odpowiedzi na prośbę cesarzowej Keratzy Grubej o pomoc, papież Hilariusz II ogłosił na synodzie pierwszą krucjatę do Grecji. Mimo wsparcia nowo powstałych zakonów rycerskich - joannitów i templariuszy - a także króla Polski Masława II, zawiodła ona. Kalif Talib i jego następcy kontynuowali ekspansję na Bałkanach, walcząc z Chanatem Węgier, opanowując na początku lat 20. XI w. całe zachodnie wybrzeże Morza Czarnego. Jednocześnie, jako odpowiedź na krucjaty, w świecie muzułmańskim ewoluowała idea dżihadu.

Komfortowa sytuacja Kalifatu Abbasydów uległa zmianie kilka dekad po podbiciu Bizancjum, ponieważ w owym czasie doszło do serii krwawych buntów na terenie tego potężnego państwa, które w rezultacie doprowadziły do obalenia tej dynastii w 1005 roku. Ostatnim kalifem z tego rodu był Talib II Gruby (po obaleniu nadal posiadał tytuł króla Bułgarii oraz tytuł księcia Nubii). Nowym władcą został Aarif Zdobywca, założyciel dynastii Aarifidów.

Epoka buntów[]

Pierwsze lata panowania nowej dynastii kalifów upłynęły pod znakiem kontynuacji ekspansji na tereny ruskie. Prawdopodobnie stoczyli zwycięską wojnę z jednoczącą wszystkich Rusinów Rusią Nowogrodzką. Arabskie siły znalazły się na przedmieściach niemal Kijowa. Liczne różnice religijne i kulturowe, a także odległość od rdzenia ziem Kalifatu sprawiły, że w wyniku buntów powstały tam niezależne muzułmańskie emiraty: Smoleńsk, Lubecz i Riazań. Ponadto w 1050 r. na terytoriach greckich także wybuchło potężne powstanie rządzących tam emirów i sułtanów. Inne bunty objęły także swym zasięgiem niemal całe terytorium Kalifatu - Azję Mniejszą, Bliski Wschód i Mezopotamię. Jedynymi spokojnymi regionami pozostały: Arabia i Egipt. Kalifowie zmuszeni zostali do przeniesienia się z Damaszku do Edessy. W skutek tych powstań Aarifidowie upadli, a władzę przejęli Aramidzi. Ich stan posiadania w Europie stopniowo malał na rzecz niezależnych greckich sułtanatów i emiratów, a także państw tengryjskich, w szczególności Węgier. Straty terytorialne dotyczyły także Azji Mniejszej, gdzie z pod panowania kalifów wyrwało się wiele emiratów i sułtanatów. Pod koniec lat 80. XI w. doszło do kolejnego buntu w bałkańskich ziemiach Aramidów, w skutek czego odpadły od niego kilka kolejnych państw, np. Bułgaria i Mołdawia. W 1094 r. wybuchła wojna domowa. Ubayd z Sozopolis wypowiedział posłuszeństwo kalifowi Halilowi, samemu chcąc sięgnąć po najwyższą w świecie muzułmańskim władzę. udało mu się to dzięki słabości wroga i poparciu licznej koalicji państw muzułmańskich. Dzięki temu władza świecka i religijna nad muzułmanami ponownie przeszła w ręce nowej dynastii. Tym razem byli to Erdemidzi. Nowy kalif odzyskał Bułgarię i Mołdawię, a także, wobec klęsk i odwrotu muzułmanów pod naporem innych religii odnowił ideę dżihadu - świętej wojny. Od imperium odpadła jednak Arabia, zdominowana przez niezależne sułtanaty, a także Egipt, w którym powstało niepodległe, koptyjskie królestwo. Nie ustabilizowało to sytuacji wewnętrznej. Po kilku dziesięcioleciach - prawdopodobnie po śmierci Ubayda - do władzy powrócili Abbasydzi. Ich stan posiadania w Europie dalej malał w skutek walk z niezależnymi państewkami, a także państwem joannitów na Rusi. W efekcie zmalały one do kilku twierdz w Karpatach. Tymczasem w okolicy 1. ćwierćwiecza XII stulecia Bliski Wschód trawiła kolejna fala rebelii. Tytuł kalifa przechodził niemal z roku na rok z rąk do rąk - najpierw Rudemidów, potem powrócił do Erdemidów. W wyniku tych walk wewnętrznych Imperium Arabskie poważnie podupadło, Węgrzy zdobyli nawet znaczne ziemie w Azji Mniejszej. W tej sytuacji nowy kalif - Alptigin II ogłosił - po raz pierwszy w historii - dżihad. Skierowany był w kierunku rosnącego w siłę chrześcijańskiego Egiptu. Ten po kilku latach krwawych walk zakończył się sukcesem.

Stabilizacja drugiego panowania Erdemidów[]

Powrót do władzy kalifów z rodu Erdemidów w połowie XII w. zaprowadziło w końcu po ponad stuleciu walk wewnętrznych i buntów spokój w Imperium Arabskim. Po przegrupowaniu sił Arabowie przystąpili do następnego rozdania. Był nim dżihad do Andaluzji, który ogłosił kalif Tolun. Po dekadzie walk, w 1199 r. muzułmanie zmuszeni zostali do uznania swojej klęski. Mimo tego kalifat zachował swoje ziemie w południowej Iberii. Pomimo porażki Erdemidzi odnieśli sukcesy na Bliskim Wschodzie, włączając w skład Imperium wiele niezależnych państewek, a także ponownie przenosząc stolicę do Damaszku. W Mezopotamii powstał jednak konkurencyjny Emirat Abbasydów ze stolicą w Bagdadzie. Ten okazał się poważnym przeciwnikiem i po kilkuletniej wojnie przedstawiciele tej dynastii znów zdobyli tytuł kalifa.

Inwazja Mongołów i walki o władzę[]

Pierwsze lata rządów nowej dynastii upłynęły dość spokojnie, lecz w 1216, na stepach Azji Środkowej pojawiło dlań nowe zagrożenie - Mongołowie z Ilchanatu. Ci, pod wodzą chana Hulagu, błyskawicznie zaczęli podbijać stepy. Następnie uderzyli na Persję. Już w 1222 r. kontrolowali jej wschodnią część. Pomimo konfliktów z pobratymcami ze Złotej Ordy ci najeźdźcy pozostawali niezwykle potężni. Ich następnym celem stał się kalifat. W roku 1226 Mongołowie splądrowali święte miasto islamu - Mekkę. Był to dla całego islamu ogromny cios, zwłaszcza prestiżowy.

Po tej porażce, która zaskutkowała trwałym mongolskim osadnictwem w Arabii, kalifat przez kilka lat przegrupowywał siły. Dopiero w 1232 r. kalif Musa II ponownie odważył się na ekspansję islamu. Celem nowego dżihadu stała się ponownie Andaluzja. Ten jednak, w przeciwieństwie do poprzedniego, zakończył się sukcesem i zajęciem znacznych połaci Królestwa Portugalii. Tymczasem w Azji Mniejszej powstanie Sułtanatu Anatolii osłoniło kalifat od ataków Węgrów, dzięki czemu Arabowie mogli skupić się na walce z Mongołami. Cel wyznawców proroka Mahometa był oczywisty - odzyskać Mekkę.

W latach 60. XII w. w kalifacie doszło do kolejnej zmiany na szczycie. Tron zdobyła dynastia Mansurydów, lecz nie na długo, bo już w latach 80. zdobył go dla siebie inny ród - Jabiridzi. Ich władza również nie się przez dłuższy czas, bo już na początku lat 90. Abbasydzi odzyskali ją. Osłabieniu uległy jednak wpływy kalifatu na terenie Afryki Północnej, Azji Mniejszej, Kaukazu, Syrii, Egiptu i Palestyny, gdzie powstały niepodległe sułtanaty i emiraty. W potęgę dalej rósł Ilchanat, zajmujący terytoria skłóconych państewek muzułmańskich. W pierwszym dziesięcioleciu XIV stulecia Abbasydzi przegrupowali jednak siły i ponownie zaczęli zdobywać ziemie kaukaskie. Jednocześnie kalif przeniósł stolicę do położonego w Persji, a więc w samym centrum posiadłości mongolskich na Bliskim Wschodzie, Isfahanu. Ponadto do władzy zdołali powrócić Jabiridzi. Nie zahamowało to jednak ekspansji islamu. Przeciwnie, kalif Jabir II ogłosił w 1325 III dżihad do Andaluzji. Ten jednak zakończył się w 1331 r. zwycięstwem katolickiego króla Nawarry i Portugalii, Alvaro Grubego. Tymczasem Abbasydzi przejęli władzę w Sułtanacie Anatolii, tworząc konkurencyjną dla kalifów i tengrystów potęgę.

Kryzys XIV w.[]

Granice Imperium Arabskiego znacząco w tym czasie zmalały. Mongołowie z Ilchanatu ponowili ekspansję, przejmując cały Półwysep Arabski. Co prawda Jabiridzi zdobyli Azerbejdżan, to spod ich panowania na terenach Armenii powstał niepodległy, potężny Sułtanat Wardid. Jednocześnie Abbasydzi niemal zjednoczyli muzułmańską część Azji Mniejszej, niemal kompletnie wypychając z niej kalifat. W Egipcie tymczasem Koptowie ponownie zdobyli niepodległość, a królem Egiptu został Ablarion. Walki trwały na wszystkich granicach, a także wewnątrz kalifatu. Pozycja koptyjskiej dynastii Ablarionów w Egipcie wydawała się zabezpieczona, wiele regionów oderwało się od Imperium Arabskiego, jednocześnie było ono trawione przez walki wewnętrzne. W ich wyniku Abbasydzi ponownie zdobyli najwyższą władzę świecką i duchowną w muzułmańskim świecie. Ich piąte już panowanie rozpoczęło okres stopniowej stabilizacji i konsolidacji sił. Stolicą kalifatu znów stał się Damaszek.

Timurydzi[]

W 1385 r. ze wschodu dotarły wieści o kolejnej hordzie Mongołów. Tym razem nie byli to jednak tengryści, lecz szyiccy muzułmanie. Ich władcą był Timur, zwany też Tamerlanem. Szybko wplątali się oni w bratobójcze walki z Ilchanatem i Złotą Ordą. Z tej sytuacji postanowił skorzystać kalif Khaireddin III, ogłaszając w 1388 r. kolejny dżihad - tym razem do kolebki islamu, Arabii. Ten jednak, po dziewięciu latach ciężkich walk zawiódł, i to mimo tego, że chan Bagaridai zmuszony był walczyć na dwa fronty. Po tej klęsce kalifat znalazł się nawet na pewien czas w defensywie, lecz już w drugiej dekadzie XV w. przystąpił do kontrataku. Ilchanat, znalazłszy się między młotem (Timurydzi) a kowadłem (kalifat) zaczął szybko upadać. Abbasydzi odzyskali Mekkę i całą Arabię, Timur zaś zajął Persję i Mezopotamię. Zwycięstwem zakończyła się także wojna z chrześcijańskim Egiptem - został on ponownie włączony do Imperium.

Nowożytne walki z Etiopią[]

Po tych wymagających walkach kalifat przez pierwsze kilkadziesiąt lat ery nowożytnej odbudowywał swoje siły. Udało mu się jednak w tym czasie przyłączyć zależny od niego Emirat Edessy, a także - razem z Sułtanatem Anatolii - podzielić między siebie Emirat Aszkalonu. Stopniowo oczy Abbasydów zaczęły zwracać się w stronę zajmowanej przez Timurydów Persji. Ich imperium już w latach 80. XV w. zaczęło się rozpadać. Wtedy jednak na kalifat spadł cios z chyba najmniej spodziewanej strony - z Etiopii. Arabowie przegrali wojnę z Abisyńczykami, w skutek czego ponownie stracili Mekkę - tym razem na rzecz chrześcijan. Musiał się on także zmagać z buntem Koptów w Egipcie. Ten udało się jednak Arabom stłamsić. Potem przez 20 lat przegrupowywali się i zbierali siły, by w 1514 r. uderzyć na Etiopczyków. Po kilku latach wojny wyparli ich z Hidżazu do Jemenu. Dopiero w latach 40. Arabowie ponownie zaatakowali, całkowicie wypierając chrześcijan z półwyspu. Jednocześnie, działając tym razem wspólnie z Abisyńczykami, zajęli oni Królestwo Nubii. Do kolejnego starcia z Etiopią doszło na początku 2. połowy XVI stulecia. Imperium kolejny raz zwyciężyło, zajmując abisyńską Nubię oraz północną Erytreę. W latach 70. skierowali swoją ekspansję także w inną stronę - ich łupem padła federacja tureckich plemion Aq Kojunlu, walcząca także z Persją. Jednocześnie doszło do kolejnego zwycięskiego starcia z Abisynią, w wyniku którego kalifat opanował znaczną część etiopskiego wybrzeża. W wyniku tych wszystkich przemian na Bliskim Wschodzie obok siebie istniały dwie potęgi - sunnicki kalifat i szyicka Persja.

Kontakty z Europejczykami i dalsza ekspansja[]

W tym czasie irlandzcy kupcy zdołali dotrzeć do Indii, tworząc nowy, morski szlak handlowy. Skutki tego wydarzenia nie ominęły również kalifatu. Co prawda handel lądowy podupadł, ale rozkwitał handel morski. Jednym z rozchwytywanych arabskich towarów była kawa, której ziarna udało się zdobyć Irlandczykom, którzy z kolei rozpowszechnili je w Europie. Nowy napój bardzo szybko zdobył wielką popularność i uznanie europejskich podniebień. Jednocześnie Imperium kontynuowało ekspansję w rejonie Azerbejdżanu, ostatecznie podbijając Aq Kojunlu i osiągając Morze Kaspijskie. Doszło również do wojny z Persją, w której kalifowie zwyciężyli, zajmując Mezopotamię. Nie ustawały również konflikty z Abisynią - w kolejnej wojnie Arabowie zajęli dolinę Nilu wokół 4., 5. i 6. katarakty. Ekspansja trwała również na Kaukazie, gdzie Arabowie zwyciężyli w wojnie z Chanatem Krymskim, zajmując Abchazję i armeńskie posiadłości tego państwa. Był to jednak koniec złotego wieku.

Osłabienie[]

W 1650 r. na Arabię uderzyła potężna, tengryjska Bułgaria Nadwołżańska, a wraz z nią - także słowiańska Ruś Kijowska. Potężny alians okazał się zbyt silny, a widząc to, do konfliktu dołączyła się Persja. Zakończyła się ona w 1653 r., tracąc część Azerbejdżanu na rzecz Bułgarów oraz południową Mezopotamię na korzyść Persów. Ponadto, korzystając z osłabienia arabskich okupantów, w tym samym wybuchło powstanie Turków, w wyniku którego powstał Sułtanat Turkiestanu. Bułgarzy ponownie ruszyli do ofensywy w 1658 r., a w 1663 r. wojnę wypowiedziały kalifatowi sprzymierzone ze sobą: Etiopia i Anatolia. Wojna zakończyła się w 1667 r. utratą przez Arabów części Lewantu oraz Kaukazu. W latach 80. Anatolijczycy, Persowie i Etiopczycy ponownie ruszyli do ataku, w kilkuletniej wojnie podbijając cały Lewant, dolinę Nilu, wybrzeże Jemenu oraz wybrzeże Zatoki Perskiej.

Na początku XVIII w. w rękach słabnących kalifów pozostały: Egipt, część północnej Mezopotamii, Armenia i Abchazja oraz trzon ich państwa, południowa i zachodnia Arabia. Pomimo tych, jak się wydaje, dużych terenów, to Kalifat stał się najsłabszym państwem spośród bliskowschodnich potęg.